Maqolada, «Arab tili» tushunchasi, mazkur tilning  hozirgi kunda bir-biridan farqlari, ya’ni klassik arab tili, hozirgi zamon arab adabiy tili va har bir mintaqaning o‘ziga xos bo‘lgan jonli so‘zlashuv tili-lahjalar va shevalarni qamrab olgani haqida so‘z yuritilgan.

O‘tmishda Movarounnahr diyorimizda arab tilini o‘rganash uchun   arab tili grammatikasini o‘rganish uchun mukammal yozilgan manbalarga tabiiy ehtiyoj sezilgan. Maqolada, fanning bu yo‘nalishida yozilgan kitoblar haqida ham so‘z boradi.

Arab tili o‘ziga xos murakkab tillar sirasiga kiradi. Arab tilini o‘rgatishda avvalo arab mamlakatlarining tarixi, adabiyoti, geografik o‘rni, urf odatlarini , milliy qadriyatlarini ham tushuntirib, o‘rgatib borish kerak. Til o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarga arab tilining til xususiyatlarini o‘zbek tili til xususiyatlari bilan o‘zaro bog‘liqligi va tubdan farq qiladigan jihatlarini qiyosiy tahlil orqali tushuntirib boriladi. Ushbu maqolada ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish usuli yuqorisa mara berishi, arab tilini o‘rgatish 4 bosqichda amalga oshirilishi maqsadga muvofiqligi misollar orqali  yoritib berilgan.

Mazkur maqolada sun'iy intellekt (SI) texnologiyalarining A0-A2 darajalarida xorijiy tillarni o‘rganish jarayoniga ta'siri ko‘rib chiqiladi.

O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti sharq va ingliz filologiyasi fakultetlarining 100 nafar talabasi o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov natijalari Duolingo, ChatGPT, Google Translate, Replika, Mondly va Deep Seek kabi SI vositalaridan foydalanishga yuqori qiziqish borligini ko‘rsatdi.

Yangiligi: A0-A2 darajalariga e'tibor qaratish va ChatGPT, Duolingo, Google Translate, Mondly, Deep Seek, Replika kabi turli sun'iy intellekt vositalarining ta'sirini kompleks tahlil qilish, bu esa leksika va grammatika rivojlanishidagi samaradorlikni aniqlash imkonini beradi. Tadqiqot nafaqat talabalar tajribasini qayd etadi, balki sun'iy intellektni xorijiy tillarni o‘qitish metodikasiga joriy etish bo‘yicha amaliy qadamlarni ham taklif qiladi.

Qisqa xulosa: So‘rov natijalari talabalar tomonidan xorijiy tillarni, ayniqsa leksika va grammatika bo‘yicha, sun'iy intellekt yordamida o‘rganishga yuqori qiziqish mavjudligini ko‘rsatdi.

Ushbu maqola Mahmud Zamaxshariyning “Al-Mufassal” asaridagi fe’llar tadqiqigsaa bag’ishlanadi. Dastlab “Al-Mufassal” asari uning qo‘lyozma fondlarida saqlanayotgan nusxalari va kimlar tomonidan o‘rganilganligi batafsil yoritiladi. So‘ngra “Al-Mufassal” asarining “fe’l bobi” qismida fe’llarning tasnifi keltirib o’tiladi. “Al-Mufassal”asaridagi fe’llarning yoritilish prinsiplari bevosita Sibavayhining “asari bilan qiyoslanadi.

Ushbu maqolada XII-XIII asrlarda yashab, ijod qilgan Yoqut al-Hamaviyning “Mu’jamu-l-udabo” asarida ta’rifi va tarjimayi holi keltirilgan Movarounnahr hududida tug‘ilgan, ijod qilgan va o‘zidan ilmiy-adabiy meros qoldirgan o‘ttizdan oshiq olimlar haqida keltirilgan ma’lumotlar tahlil etildi. Buning natijasida ilk o‘rta asrlar ilmiy portretida Movarounnahrliklarga bo‘lgan munosabat qanday bo‘lgani aniqlanildi. Shuningdek, har bir olim biografiyasining o‘ziga xos jihatlari tahlil etildi.

Ushbu maqolada Abdurahmon Jomiyning “Favoiduz ziyoiyya” asariga yozilgan hoshiyalar haqida batafsil ma’lumot beriladi. Hoshiyachilik Sharq ilmiy an’anasining ajralmas qismi bo‘lib, matnni chuqur anglash va izohlashga xizmat qiladi. Maqolada “Favoiduz ziyoiyya”ga yozilgan mashhur hoshiyalar, ularning mualliflari, yozilish sabablari va ilmiy ahamiyati yoritiladi. Shuningdek, ushbu hoshiyalarning qanday uslubda yozilgani, ularning “Favoiduz ziyoiyya” asarini tushunishga qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari hoshiyalarning ilmiy meros sifatidagi o‘rnini ko‘rsatib, arab tilshunosligi va grammatikasidagi ahamiyatini ochib beradi.

Мақолада XIII аср иккинчи ярмида Миср ҳокимияти тепасига қипчоқ ва ўғУу қабилаларидан чиққан мамлук султонлари келгандан сунг туркий омилни мамлакатнинг нафақат сиесий - ижтимоий ҳаётида балки маданий ҳаётида хам кучайгани кузатилади. Айни шу даврда Мисрда бизгача етиб келган туркийзабон бадиий ва илмий адабиётларнинг салмоқли қатлами яратилган.

XX асрнинг иккинчи ярмидан араб маданиятининг ўчоғи – Миср адабий муҳити янги замон араб шеъриятининг вужудга келиши ва ривожланишида муҳим роль ўйнади. Ўтган асрнинг бир неча ўн йилликлари давомида Миср шеъриятида янги оқимлар ва йўналишлар вужудга келди, жумладан, қасида жанри ҳам шаклан, ҳам мазмунан ўзгаришларга учради, анъана ва янгиланиш тамойиллари ўртасида кураш кучайди. Мазкур мақолада Миср адабиётида юзага келган «янги шеърият» ҳаракати ва унинг хусусиятлари, жумладан, «янги шеърият»нинг вужудга келиши ва ривожланиши сабаблари ҳамда ижтимоий-эстетик омиллари, тараққиёт босқичлари баён этилган.

Ushbu maqolada ayollarga oid arab xalq maqollarni turli tasniflarda o‘rganish maqsad qilingan. Xususan, qiz farzand, ona siymosi, turmushga chiqish, oiladagi ayolning roli va keksa ayollar haqida shakllangan maqollar alohida guruhlar asosida tahlil qilindi. Shu orqali xalq og‘zaki ijodida ayollarga qanday baho berilgani yoritildi.

Мақолада араб тилидаги фразеологик бирликларнинг назарий асослари ва классик манбалардаги талқини таҳлил қилинади. Фразеологизмларнинг луғатшуносликдаги ўрни, уларнинг маъно ва шаклланиш хусусиятлари кўриб чиқилади. Тадқиқот натижалари араб тилидаги фразеологик бирликларнинг илмий ўрганилиши ва луғатларда тизимли таснифи зарурлигини кўрсатади.

Тафсир, фиқҳ, калом, тарих ва балоғат соҳаларида қалам тебратган Абу Ҳафс ан-Насафий замонасининг етук олимларидан бири бўлиб, бизгача ўзидан бой маънавий мерос қолдирган. Олимнинг бизгача етиб келган “Китоб ал-Қанд” асари Мовароуннаҳр ижтимоий ҳаёти ҳақида маълумот берувчи қимматли манбалардан биридир. Ушбу мақолада асарда асарнинг топилиши, унда Самарқанд ижтимоий-маънавий ҳаётининг ёритилши масаласи хусусида сўз юритилади.

Mazkur maqolada arab tilidagi sifatdoshlar mavzusi morfologik hamda sintaktik aspektda yoritib beriladi. Ushbu mavzuda soha mutaxassislaridan, oldingi ulamolar, o‘rta asr hamda zamonaviy nahvsunoslar fikrlari va ularga dalillar keltirilib o‘tiladi. Fe’lning vazifadosh shakllaridan sanaluvchi bu so‘zlar qanday holatda amal qilishi, qanday qoliplar bilan hosil bo‘lishi haqida ma’lumotlar keltirilgan. Ba’zan masdar qolipida turgan so‘zlar sifatdoshlar       ma’nosida ham qo‘llanilish holatlari izohlangan.

Ушбу мақола араб тилидаги шакл ва мазмун асимметриясини ўрганишга бағишланган бўлиб, айниқса, уни оддий гапда ифодалаш усули таҳлил қилинади. Максус эътибор хол ҳаракатларнинг ролига қаратилади. Таҳлил натижаларига кўра, юқоридаги тил бирикма гапнинг маъновий таркибини ўзгартириб, шакл ва мазмун орасида семантик ўзгаришлар юзага келтириши мумкин. Тадқиқот натижасида бундай асимметриянинг асосий механизмлари аниқланиб, уларнинг араб тилидаги гап мазмунининг талқинига таъсири ўрганилган.

Мақола араб тилида аниқлик ва ноаниқлик тушунчаси, аниқлик категориясига мансуб бўлган исмларни таҳлил қилишга бағишланган. Араб тилида кўпгина тилларга хос бўлмаган, аниқлик ва ноаниқлик категорияси мавжуд бўлиб, уни ўрганиш орқали сўзларнинг асл маъносини тушуниш мумкин, яъни бу категориялар сўзлочи ва тингловчига таниш ёки нотаниш бўлган нарсаларни аниқлаштириб беради.

Ушбу мақола исломдан аввалги жамиятда аёлларнинг роли ва ўрни, моҳияти ва фазилатлари, илк ўрта асрлардаги “Aййам ал-араб” оғзаки ривоятларида бадиий акс этган ижобий ва салбий томонларини ўрганишга бағишланган. Шу мақсадда баъзи қабилавий ҳикоялар – “Кунлар” танлаб олиниб, таҳлил қилинди, улар асосида тарихий воқеаларнинг асосий иштирокчилари, ўша давр қаҳрамон аёллари аниқланди ва уларни таснифлашга ҳаракат қилинди.

Arab tili aniq “iqtisodiy” tizim bilan boshqariladi, bu ko‘p jihatdan o‘zini namoyon qiladi. Ular orasida matnning tuzilishi va izchilligi, ya’ni izchillik va uyg‘unlik deb nomlanuvchi, shuningdek, morfologik shakllarning ma’nolari va pragmatikaga asos bo‘lgan kontekstual jihat bor. Bundan tashqari, kuzatilishi va tahlil qilinishi kerak bo‘lgan boshqa elementlar ham mavjud. Bu jihatdan so‘zlar valyutaga o‘xshaydi: ular o‘zlarining ichki qiymati va denotativ ahamiyatida ifodalangan “valyuta kursi”ga ega. Tilshunos olimlar nutqda ortiqchalikdan qochish muhimligini tushunib, “Kamroq gapirish mumkin ekan, nega ko‘p gapiriladi?” deb aytadilar. Bu iqtisodiyotning asosiy tamoyilini aks ettiradi: “Agar kamroq to‘lash mumkin bo‘lsa, nima uchun ko‘proq to‘lanadi?”

Ushbu tadqiqot ijobiy fikr yuritish asosida o‘quv dasturini ishlab chiqish va uning arab tilini ona tili sifatida bo‘lmagan talabalar tomonidan o‘rganilishiga ta’sirini aniqlashni maqsad qiladi. Shuningdek, ijobiy fikr yuritish va til o‘rganishdagi muvaffaqiyatni yaxshilash, shuningdek, tilga oid xavotirni kamaytirish o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganishga qaratilgan.

Zamonaviy Misr adabiyoti, xususan, romannavisligi o‘zining serjiloligi va ijodkorlar uslubining o‘ziga xosligi bilan o‘z milliy xususiyatlarini namoyon qiladi. XX asr Misr, Suriya, Iroq, Tunis, Livan, Iordaniya, Falastin va boshqa bir qator arab mamlakatlar adabiyotida roman janrining shakllanishi va rivojlanish xususiyatlari, uning namoyandalari ijodi muayyan darajada o‘rganilgan bo‘lsa-da, Misr adabiyotining taniqli vakili Salva Bakr ijodi nisbatan kam o‘rganilgan. Uning ko‘plab asarlari dunyo tillariga tarjima qilingan. Adiba bir qancha hikoyalar to‘plami va romanlar muallifi hisoblanadi. Adiba qalamga mansub “Quyonlar” qisqa romani ham o‘zining takrorlamas badiiyati bilan kiobxonlar e`tirofiga azovor bo‘lgan asar hisoblanadi. Maqolada Salva Bakrning “Quyonlar” asari badiiyati keltirilgan parchalar orqali ochib beriladi.  

Ushbu maqola arab tilida so‘roq gaplarning shakllanishi, grammatik xususiyatlari va balog‘at ilmida ularning turli ma’noviy talqinlari haqida qiqacha ma’lumot beradi. Asosiy e’tibor so‘roq gaplarning tasnifiga qaratilib, ular Ahmad Hoshimiy tomonidan uch turga ajratilgan: tasdiqlash talab qiladigan, tasvirlash talab qiladigan va faqat tasdiqlashga yo‘naltirilgan so‘roq gaplar. Shuningdek, Qur’oni Karim oyatlaridan olingan dalillar orqali so‘roq gaplarning ikkilamchi ma’nolari – buyruq, tashviq, tasviya, taqrir, istib’ad, masxaralash kabilar yoritilgan.

Ushbu maqolada Ko‘rfaz (Xalij) arab mamlakatlari adabiyoti rivojiga ta'sir qilgan omillar, shuningdek, mazkur omillarning Ummon adabiyotining o‘ziga xos shakllanishidagi roli o‘rganilgan. Shuningdek, Ummon nasri taraqqiyotiga hissa qo‘shgan yozuvchilar va ularning asarlari tadqiq etilgan.

Ҳаким Термизий асарларида луғатшуносликка оид жуда қизиқарли маълумотлар учрайди. Фанларга яхлит бирлик сифатида қараладиган муҳитда Термизий ҳар бир сўзнинг туб моҳиятига етишга интилади. Бунинг учун у сўз ясалиш ҳодисасини сўзнинг ички маъноси билан боғлайди, сўзларни аслий ва аслий бўлмаганга ажратади, ҳарфларнинг сўздаги маъно юкини ташиши ҳақида хулосаларини беради. Шунингдек, Қуръонда синонимия мавжуд эмаслиги, ҳар бир сўз маънодош бўлса-да, лекин бетакрор эканлигини ёритиб беради. 

Mazkur maqolada Abu Hafs Umar an-Nasafiyning “Aqoid an-Nasafiya” asariga bitilgan nazmiy sharh “Nazmi aqoid” asari muallifi haqidagi ma’lumotlar tahlil qilingan. Ilm ahli orasida bu turkiy manzuma Alisher Navoiyga tegishli degan qarashlar mavjud. Maqolada ushbu mavzuga oid xorijiy va mahalliy olimlar fikrlari o‘rganilgan. Tadqiqot jarayonida asar qo‘lyozma nusxalaridan birida muallif Alisher Navoiy ekaniga dalolat qiluvchi misra mavjudligi aniqlandi. Muallifi Alisher Navoiy bo‘lishi mumkin bo‘lgan bu asar o‘z tadqiqotchilarini kutmoqda.

Ушбу мақолада ХII асрнинг етук олими ал-Мутарризийнинг ҳаёти, илмий фаолияти ва унинг араб тилшунослиги қўшган ҳиссаси таҳлил қилинади. Айниқса, унинг “Ал-Муғриб фи тартиб ал-Муъриб” асарининг аҳамияти ва илмий меросига алоҳида эътибор қаратилган. Мақолада ал-Мутарризийнинг асарлари биринчи марта турли тарихий манбалар ва замонавий тадқиқотлар асосида батафсил ўрганилади. Тадқиқот натижасида ал-Мутарризийнинг илмий мероси араб грамматикасининг шаклланиши ривожига сезиларли таъсир кўрсатгани аниқланади. Хулоса ўрнида, ал-Мутарризийнинг илмий меросини ўрганиш ХI-ХII асрлар  Мовароуннаҳр араб тилшунослиги  анъаналарини янада чуқурроқ англаш учун муҳим экани таъкидланади.

Ushbu maqola arab tilining muhim grammatik kategoriyalaridan biri bo‘lgan “Istisno” mavzusini batafsil tahlil qiladi. Unda turli istisno turlari, ularni ifodalash uchun ishlatiladigan vositalar va ularning grammatik qoidalari haqida batafsil ma’lumot keltiriladi.

Maqolada Alisher Navoiyning Majolisu-n-nafois asaridagi arabcha kunyalar leksik jihatdan tahlil qilinadi. Tadqiqot ularning semantik va adabiy ahamiyatini ochib berib, Navoiy tomonidan qanday qo‘llanganligini yoritadi.

Maqola o‘rta asrlarda filologik fanlar tarkibidan o‘rin olgan balog‘at ilmiga oid asosiy tushunchalar definisiyasiga bag‘ishlangan. Unda so‘z va kalomning fasohatli bo‘lishiga mone’lik qiluvchi tanofur, g‘aroba, muxolafatu-l-qiyos, za’fu-t-ta’lif, ta’qid atamalari ma’nosi yoritilgan, shuningdek, lafz, kalom, ma’no, hol, mutakallim, muxotab kabi tushunchalar balog‘at tizimi tarkibi sifatida tahlil qilingan.

Ushbu maqolada Alisher Navoiyning o‘zbek adabiy tilining rivojlanishidagi o‘rni va uning adabiy merosi tahlil qilinadi. Shoirning “Muhokamatu-l-lug‘atayn” asarida turkiy tilning afzalliklari, “Xamsa” dostoni orqali esa o‘zbek poeziyasiga qo‘shgan hissasi yoritiladi. Shuningdek, “Sab’ai sayyor” dostonidagi arabcha va forscha so‘zlarning ishlatilishi va ularning adabiy ahamiyati tadqiq qilinadi. Navoiy ijodining filologik va lingvistik ahamiyati, uning o‘zbek tili taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi keng yoritilgan.

Ушбу тадқиқотда араб, форс ва ўзбек тилларида «туризм» ва «ташриф/

зиёрат» терминларининг фонологик, морфологик ҳамда семантик даражалардаги эволюцияси таҳлил қилинади. Араб тилида «siyāḥa» «ḥ» товушини сақлаб қолади ва саёҳат маъносини англатади, «ziyāra» эса асосан диний тусга эга бўлган паломничество (зиёрат) билан боғлиқ. Форс тилида ўзлаштирилган терминлар фонетик ўзгаришларга учрайди: «ḥ» «h»га алмаштирилади, «tā marbūta» эса «t»га айланади, бу эса семантик силажишлар билан кузатилади. Ўзбек тилида туркий фонетика таъсирида «yy» «yyo»га, «ḥ» эса «h»га айланади ва «зиёрат қилмоқ» ибораси «паломничество (зиёрат) қилиш» ёки «ҳурмат билан ташриф буюриш» маъносида мустаҳкам қолипга эга бўлади. Ушбу жараёнлар ислом маданияти ва Буюк Ипак йўли таъсирида шаклланиб, араб тилининг фонетик барқарорлиги, форс тилининг семантик кенгайиши ва ўзбек тилининг мослашувчанлигини намоён этади.

Andalusiya o‘zining maftunkor tabiati bilan ajralib turadi. Andalusiya Shom iqlimi kabi yoqimli havoga ega, Yamandek moʻtadil va tekis, Hindiston kabi xushbo‘y va nafis, Ahvozdik soliqlari ko‘p, Xitoydek boy metall konlariga ega va Adandek qirg‘oq boyliklari bilan mashhur. Shoirlar Andalusni madh etib, uni eng go‘zal yurt sifatida tasvirlashgan. Andalusiya Shom iqlimiga mansub bo‘lib, u eng yaxshi va moʻtadil iqlimlardan biri, havosi ham, tuprog‘i ham eng sof, suvi eng shirali, havosi, hayvonoti va o‘simliklari eng yoqimli. U iqlimlar ichida eng o‘rtacha va barkamoli – eng yaxshi narsa doimo moʻtadillikdir.

Ушбу мақолада араб грамматикасига оид терминлар ҳақида сўз боради. Уларни ўзбек тилига таржима қилиш масаласи, бу ишда эътибор қаратиш лозим бўлган жиҳатлар ёритилган. Терминлар изоҳлашда фойдаланиладиган йўллар ҳақида мухтасар лекин кенг аҳамиятли малумотлар берилган. Ушбу соҳада Шарқ алломаларнинг энг кўзга кўринган намоёндаларидан, ватандошимиз, арабларга араб тилини ўргатган Абул Қосим Муаҳмуд ибн Умар Замахшарийнинг “ал-Муфассал”  асарларининг аҳамияти ҳақида маълумот беришга ҳаракат қилинди. 

Ushbu maqola klassik arab matnlarining lingvistik va stilistik xususiyatlarini batafsil tahlil qiladi. Matnlardagi grammatik va leksik elementlar hamda ularning zamonaviy arab tili ta'limida tutgan o'rni yoritiladi. Klassik matnlar arab tilining sofligini saqlash, uning boyligini o'rganish va tilshunoslik tadqiqotlarida ulkan ahamiyatga ega. Shuningdek, maqolada arab madaniyatidagi klassik matnlarning ilmiy merosi va ularning zamonaviy tadqiqotlarga ta'siri muhokama qilinadi. Matnlarning tadqiqot jarayonida ishlatilishi ularning bugungi kun ilm-fan rivojlanishiga qanday ta’sir qilayotganini ko‘rsatadi.

Ушбу тадқиқот таржима масалалари ва уларнинг тадқиқотлари билан боғлиқ мавзуларни кўриб чиқади, айниқса адабий таржимани таржима соҳасидаги энг мураккаб йўналишлардан бири сифатида таҳлил қилади. Асосий эътибор адабий таржимонлар дуч келадиган асосий муаммоларга қаратилади, масалан, услубни етказиш, асл матн руҳини сақлаш ва маданий контекстларни етказиш. Тадқиқот шунингдек, машина таржимаси билан боғлиқ қийинчиликлар, ижтимоий ва сиёсий контекстларнинг таъсири, шунингдек, лингвистик ва семантик тафовутлар каби бошқа таржима масалаларини ҳам муҳокама қилади. Нихоят, тадқиқот таржима сифатини ошириш ва маданий мулоқотга эришишда унинг ролини мустаҳкамлашга қаратилган тавсияларни беради.

O‘zbekiston buyuk olimlar vatani bo’lib, Imom al-Buxoriy va alloma Umar Nasafiy o’z xizmatlari bilan mashhurdir. Ushbu olimlar Payg‘ambar Muhammad (sallollohu alayhi vasallam)ning hadislarini to‘plashda katta xizmatlar ko‘rsatgan. Imom al-Buxoriy ta’lif qilgan "Sahih al-Buxoriy", "Tarix al-Kabir" va "Tarix as-Sog’ir" kabi kitoblar hadis ilmida muhim ahamiyatga ega. Alloma Umar Nasafiy Imom Moturidiyning "Islom aqidalari to'g'risida" kitobini sharhlab, uni "Nasafiy aqidalarini sharhlash" deb nomlagan. XI-asr boshida Dog‘istonda (Shimoliy Kavkaz Respublikasi) Markaziy Osiyo olimlarining qo‘lyozma asarlari keng tarqalgan. Ushbu asarlar orasida, o‘zbek olimlari Mirzo Ulug‘bek tomonidan yozilgan astronomik jadvallar, Imom al-Buxoriy to‘plagan hadislaridan olti nusxa si Dag‘istonning "Aqusha" qishlog‘ida joylashgan masjiddan topilgan. Shuningdek, Samarqandlik olimlar tomonidan yozilgan "Tadqiqot adablari haqida" nomli asar ham bo‘lib, uning muallifi Buxorolik alloma Burhoniddin No‘mon Zarnojiydir. Dog‘istonda ko‘pchilik olimlar va hokimlarda mavjud bo‘lgan fiqh va ilm kitoblari bilan birga, "Zirihgeron" hududida arab tilidagi xat, hozirgi "Kubatchi" nomi bilan tanilgan mahallada "Shamsiyya" asarlari ham bor. Bu kitob Markaziy Osiyoda arab tilini o‘rgatish uchun xizmat qilgan. Shu bilan birga, Alloma Sa’diddin Tafatozoniyning "Aqidalar kitobi" haqida eslatib o‘tilgan. Bu kitob, Nasafda va hozirgi "Qarshi" shahriga taalluqli bo‘lgan, "Nasafiy aqidalar"ni sharhlash uchun muhim kitobdir. Ushbu shahar XI-asrda Markaziy Osiyoda muhim ilm markazlaridan biri edi.

Ushbu maqolada arab maqol-matallarida kuzatiladigan variantdoshlik ilmiy tomondan o‘rganildi. Variantdoshlik qay shaklda uchrashi, avvalo, nazariy jihatdan yoritilib, so‘ngra arab maqol-matallari yordamida amaliy aks ettirildi. Arab maqol-matallarida invariant maqolga bitta, ba`zan bir nechta variant maqollar paydo bo‘lgani o‘rganildi. Ulardagi ma`no butunligi umumlashtirildi.

Mazkur maqolada arab tilini o‘qitishva yozma ko‘da zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash va ulardan samarali foydalanish masalanikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratilgan. Bugungi kunga qadar dars jarayonida arab tilini o‘qitishda an’anaviy usullardan foydalanib kelingani, endilikda esa zamonaviy pedagogik texnologiyalar va yondashuvlar jumladan, interaktiv dars usullari, raqamli vositalar va kommunikativ metodlarning arab tilini o‘qitish jarayoniga tatbiq etilayotgani ta’kidlangan.

Maqolada arab tilining asosiy aspektlaridan sanalgan o‘qish va yozishga diqqat qaratilgan va til o‘rganishda ushbu aspektni yaxshi o‘zlashtirishga xizmat qiluvchi metodlar misollar yordamida tushuntirib berilgan. Tilni o‘zlashtirish jarayonida ularning qaysi holatlarda samarali bo‘lishi va optimal o‘qitish strategiyasini tanlash bo‘yicha tavsiyalar berilgan.

Масофавий таълим замонавий даврда муҳим заруратга айланди, айниқса технологияларнинг тарқалиши ва уларнинг таълим жараёнига жорий этилиши билан. Шу билан бирга, араб тилини масофавий ўқитиш турли қийинчиликларга дуч келади, жумладан, ўқитувчи ва талаба ўртасидаги ўзаро таъсирнинг етишмаслиги, талабаларнинг натижаларини баҳолашдаги мураккаблик, шунингдек, интернет сифати ва қўлланилаётган дастурий таъминот билан боғлиқ техник муаммолар. Ушбу тадқиқот мазкур муаммоларни таҳлил қилиш ва рақамли ўқув дастурларини такомиллаштириш, ўзаро таъсирни кучайтириш ва таълим жараёнини қўллаб-қувватлаш учун сунъий интеллект технологияларини қўллаш орқали ушбу таълим усулини ривожлантириш бўйича амалий ечимларни таклиф қилишни мақсад қилади.

Ushbu maqolada arab tilida masdar tushunchasi ,olimlarning fikri, masdar va uning turlari, nechta o’zakka ega ekanligi  hamda shakl jihatidan qanday turlarga bo’linishi yoritib beriladi.Turli masdarlarni qanday qilib bir-biridan farqlash va to’g’ri vaznga solish ochib beriladi.

Ҳозирги кунда мамлакатимизда барча соҳалар қатори диний-маърифий соҳада кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бунда мамлакатимизда янгидан ташкил этилган халқаро илмий-тадқиқот марказлари томонидан амалга оширилаётган ишлар муҳим аҳамиятга эга бўлмоқда. Шундай илмий марказлардан бири бўлган Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказида шу кунга қадар алломаларимиз қаламига мансуб кўплаб араб тилидаги қўлёзмалар ўзбек тилига таржима қилинди. Бу эса, юртимиз ҳудудидан етишиб чиққан алломалар илмий меросини халқимизга етказишда муҳим аҳамиятга эга бўлмоқда. Ушбу мақолада Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан амалга оширилган таржима ишлари ва уларнинг натижалари ҳақида сўз юритилган.

Mazkur maqolada arab tilidagi fe’llarda sodir bo‘ladigan fonologik va morfologik o‘zgarishlar, xususan, idg‘om jarayoni tahlil qilingan. Muhammad al-Mu’izziyning "Tasrif al-Af’al" asari asosida idg‘omning turlari, uning shartlari va Qur’oni karimdagi namoyon bo‘lish holatlarini sharhlanadi.

Сўнгги ўн йилликларда сунъий интеллект-идрок технологияларининг замонавий жамиятнинг ижтимоий, маданий, сиёсий ва иқтисодий ҳаётига жадал кириб бориши кетидан таржиманинг аҳамияти ҳар қачонгидан кўра ошиб бормоқда, унинг халқаро муносабатлар барқарорлигини қўллаб қувватлашдаги оламшумул ўрни сезиларли даражада аҳаммияти янада ошди, таржиманинг турларига бўлган эҳтиёж шаклланиб бормоқда. Коммуникация-мулоқотларни ўрнатишдаги таржимонларнинг ва таржима дастурларининг етакчи роли, айниқса Covid-19 вируси тарқалган пайт ва пост-пандемик даврда унинг ўрни беқиёс даражада биринчи ўринга кўтарилди. Жамиятларнинг ижтимоий ҳаётидаги интернет тизимида тақдим қилинаётган маҳсулотларнинг вазифаси ва ўрни шу қадар моддий тўсиқ ва чегаралардан ошиб ўтдики, замонавий дунё ўзининг ранг-баранг маданияти ва иқтисодий ривожи соясида ҳамда доимий ахборот алмашинуви ва, умуман, янгиликлар оқимида, шунингдек маданий-маъорифий алмашинувлар заминида таржимон ва тилмочларсиз бу жараёнларни тасаввур этиб бўлмайди.  

Ахборот, саноъат, санъат ва ижтимоий-сиёсий янгиликлар, интернет ресурслари тақдимоти таржима фаолиятисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Маълумки, ахборот алмашинуви ва ижтимоий-иқтисодий мулоқотлар таржимасиз содир бўлмайди, унинг ортиб бораётган роли оламшумул интернет тармоғида амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий ва кўп маданиятли алоқаларда янада кучли сезилмоқди ва шу билан бирга таржима турларига эҳтиёж ортиб бормоқда.  

Ушбу мақолада араб тилини лексик бойлиги ва қоидаларини ўрганиш ва ўргатишнинг янгича ёндашувларга доир айрим мулоҳазалар кўриб чиқилади.  

Жумладан, араб тилининг муҳим қоидалари сирасига кирувчи қаратқичли аниқловчи/аниқланмиш-изофа бирикмаси шакллари, “шаклий изофа”ни тушунтуришда мураккабликдан қочиш тамали таклиф қилинади. 

Мақолада изофанинг аслий ва шаклий бирикмаларини ўзбек тилига ўгиришнинг ўзига хосликлари ва айрим мураккабликларини четлаб ўтиш чораси сифатида “шаклий изофа” деб аталадиган бирикма “аслий изофа” бўлимидан кейин, мослашган аниқланмиш мавзуси доирасида кўриб чиқилиши таклифи ўртага ташланади ва бунда иккала тилнинг гап конструкциялари ўртасидаги катта фарқ инобатга олингани асос қилиб кўрсатилади.

Ushbu maqolada arab tilidagi tobe bog‘lanishni hosil qiluvchi birliklar hamda ularning ifodalanishlardagi o‘ziga xosligi hamda lingvoprogmatik funksiyalari haqida ma’lumot beriladi. Ularning ushbu funksiyaviy xususiyatlariga ko‘ra tadqiq etish ilk bor amalga oshirildi hamda bu jarayonda ushbu birliklar faqatgina tobe bog’lanishning hosil qilinishigagina ko‘ra bir guruhga kirmasligi misollar va aniq xulosalar yordamida aniqlandi.

Masofaviy ta’limning dunyo miqyosida keng yoyilishiga COVID-19 eng ko‘p ta’sir ko‘rsatgan faktorlardan biri bo‘lib xizmat qildi. Ushbu pandemiya davrida nafaqat talabalar, balki o‘qituvchilar ham mavjud vaziyatga moslashgan holda darsni tashkil qilishdada bir qancha qiyinchiliklarga duch kelishdi. Pandemiya davrida texnologiyaga asoslangan ta’limga o‘tish jarayonlari boshlanishi bilan arab tili o‘qituvchilari ham boshqa til o‘rgatuvchilar kabi yangi texnologiyalardan foydalanishda mushkulotlarga uchrashdi. Darsni tashkil etishda ko‘plab o‘qituvchilar zoom, google meet, microsoft team kabi onlayn dars o‘tishga mo‘ljallangan platformalardan foydalanishda to’qislarga yo’liqishdi. Keyinchalik an’anaviy dars tizimiga qaytilgan bo‘lsada bugungi kun zamon talablaridan biri sifatida masofaviy ta’lim modelini shakllantirish, takomillashtirish ta’lim sohasida ahamiyati kun sayin oshib borayotgan vazifalardan biridir. Quyidagi maqolada masofaviy ta’limni joriy qilishga doir bir qancha muammo va yechimlarni ko‘rib chiqamiz.

Ушбу мақола доираси бугунги кунда самарали ижод қилиб келаётган, миллий адабиётида ўз даврининг пешқадам ижодкорларидан бўлган Сурия-Ливан адибаси Ғада ас-Самман ва ҳамда ўзбек адибаси Зулфия Қуролбой қизи ижодида Шарқ миллий анъаналари қобиғидаги аёллар образи ҳамда руҳиятининг талқини тадқиқ этилган. Унда қатор бадиий, руҳий таҳлил элементларини кашф этишга ва бу тенденцияларнинг ҳозирги замон жаҳон насрчилигида етакчи бўлиб бораётган омиллар билан боғлашга харакат қилдик.

Terminologiya ilmiy fan sifatida arab tilining lug‘aviy boyligini to‘ldirishning muhim manbai hisoblanadi. Fan va texnologiyaning rivojlanishi natijasida zamonaviy tillarda paydo bo‘layotgan yangi so‘zlarning 90% dan ortig‘ini terminlar tashkil etadi, bu esa maxsus leksikaning jadal o‘sishini tasdiqlaydi. An’anaviy til akademiyalarining qo‘llab-quvvatlanishiga qaramay, ilmiy-texnik taraqqiyot chet tillardan terminlarni faol ravishda qabul qilishga olib keldi. Biroq, ularning moslashuvi yagona tarjima standartlarining yo‘qligi va terminologik noaniqlik tufayli sinonimik nomlarning paydo bo‘lishi bilan kuzatildi.

Ushbu maqola taniqli misrlik shoira Bint ash-Shati va kam bo‘lmagan taniqli o‘zbek shoirasi Zulfiyaning ijodiga bag‘ishlangan. Ularning she'rlari ko‘rib chiqildi va tahlil qilindi. Ikkala shoira ham o‘z ijodida turli badiiy ifoda vositalaridan, masalan: istiora, tashbih, tazod kabilardan keng foydalanganlar. Bint ash-Shati va Zulfiya shoiralarning ijodiy yo‘llari ko‘p jihatdan o‘xshashdir. Ikkalasi ham turli mukofotlar bilan taqdirlangan va o‘z mamlakatlaridan tashqarida ham tanilgan.

Inson tabiatan ijtimoiy mavjudotdir, u ijtimoiylashishga, boshqalar bilan muloqot qilishga, ma'lumot almashishga, guruh faoliyati va ijtimoiy xizmatlarda ishtirok etishga intiladi. Hech shubha yo'qki, jamiyat bilan samarali aloqa tegishli vositani talab qiladi va til eng oson va samarali aloqa vositalaridan biridir.

Til fikr va his-tuyg'ularni ifodalashning asosiy vositasi bo'lib, jamiyat a'zolari o'rtasida ijtimoiy o'zaro ta'sirni ta'minlaydigan ijtimoiy hodisadir. Til orqali fikrlar birlashadi va hissiyotlar empatiya, ijtimoiy tushunish va rahmdil ishtirok doirasida tarqaladi. Zamonaviy tilshunoslar til jamiyat a'zolari o'rtasidagi munosabatlarni aniqlashda, jamiyatning hamjihatligi va o'zaro ta'sirini kuchaytirishda muhim rol o'ynaydi, degan fikrga qo'shiladilar.

Dunyo bo'ylab yuzlab va minglab tillar mavjud bo'lganligi sababli, biz salomlashish va xayrlashishning son-sanoqsiz iboralarini topishimiz tabiiy . Darhaqiqat, bugungi kunda dunyoda 7100 dan ortiq tillar mavjud. Va har qanday chet tilida o'quvchiga o'rgatiladigan birinchi narsa bu tilning odob-axloqi bo'lib, u salomlashish va xayrlashishni o'z ichiga oladi.

Ушбу мақолада араб тили ва унинг лаҳжаларини ўрганиш тарихи, тилшунос олимларнинг бу борада олиб борган тадқиқотлари ҳамда лаҳжаларнинг бугунги кундаги аҳамияти таҳлил қилинади. Лаҳжаларнинг лексик, семантик, грамматик ва талаффуз жиҳатидан фарқлари кўриб чиқилади. Шунингдек, араб тили лаҳжаларининг долзарблиги,  жамиятнинг турли қатламлари ва омма орасида расмий бўлмаган мулоқот воситаси сифатидаги роли муҳокама қилинади. Лаҳжаларнинг шаклланиш жараёни, уларга таъсир қилувчи омиллар ва даврий босқичларга бўлиниши ҳақида маълумотлар келтирилади.

Мазкур мақолада Маҳмуд Замахшарийнинг “Рабийъу-л-аброр” асарида учрайдиган ибодатга оид айрим сўзларнинг семантик таҳлили берилган. Бу сўзларнинг асл маъносига янгича маъно бериш, диний матнларда махсус атама сифатида шаклланиши жараёни ўрганилади.

Eshitish usuli arab tilini o‘zlashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi, chunki u o‘rganuvchilarga tilning tabiiy ritmi va tuzilmasiga chuqur sho‘ng‘ish imkonini beradi. Bu yondashuv tushunish, talaffuz va so‘z boyligini oshirishga yordam beradi, shu bilan birga arab madaniyatini chuqurroq tushunishni rag‘batlantiradi. Mazkur maqolada eshitish usulining ahamiyati, uni amalga oshirish uchun samarali materiallar va strategiyalar, shuningdek, uning zamonaviy arab tili ta’limidagi afzalliklari tahlil qilinadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, eshitish usulini zamonaviy texnologiyalar va interaktiv mashqlar bilan integratsiya qilish o‘rganuvchilarning malakasini va qiziqishini sezilarli darajada oshiradi.

Maqolada o`rta asr tilshunosligining yirik namoyondalari bo`lmish Abu Usmon Johiz, Qudama ibn Ja’far, Abdulloh ibnu-l-Mu’tazz, Askariy, ibn Rashiq kabilarning balog`at ilmi ustida olib borgan izlanishlari, ilgari surgan fiklari hamda bu soha rivojida qo`shgan hissalari yoritib berilgan.

мақолада Маҳмуд Замахшарийнинг грамматик мероси, хусусан, унинг «Муқаддимату-л-адаб» асарининг феъллар тусланишига бағишланган қисми таҳлил этилган. Олимнинг араб тилшунослиги ривожига қўшган ҳиссаси, тутган ўрни ва илмий ютуқлари ёри-тилган. Маҳмуд Замахшарийнинг грамматик қарашлари ва усуллари замонавий тилшу-нослик учун аҳамиятли эканлиги кўрсатилган. Замахшарийнинг араб грамматикасидаги ўрни ва унинг асарларининг ҳозирги кундаги долзарблиги очиб берилган. Маҳмуд За-махшарийнинг грамматик мероси араб тилшунослигининг муҳим қисми бўлиб, унинг асарлари ҳозирги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган.

Ушбу мақола исломдан аввалги даврлардаги араб адабиётининг илк ёзма жанрлари тадқиқига бағишланган. Мақолада муаллиф томонидан жоҳилия замонидаёқ араблар кундалик ҳаётида: турли тижорат ҳужжатлари ва сулҳ битимларини тузишда китобатдан фойдаланилгани, адабий рисолалар эса оғзаки шаклда юборилгани бўйича илмий маълумотлар тақдим қилинади. Муаллиф шунингдек, қатор илмий тахминларга таянган ҳолда, жоҳилия замонида рисолалар ёзма шаклда ҳам мавжуд бўлгани эҳтимолини илгари суради.

Mazkur maqolada arab tili akademiyalarining faoliyati va ba’zi arab davlatlaridagi terminlarni tadqiq etuvchi tashkilotlar haqida so‘z boradi. Bugungi kunga kelib aynan huquq sohasiga oid terminlar ustida esa “Huquq va sud tadqiqotlari arab markazi” ) المركز العربي للبحوث القانونية والقضائية ) faoliyat olib boradi.  Mazkur mavzuning yangiliga shundaki, unda arab tili akademiyalari haqida batafsil ma’lumotlar keltirilgan. Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, mustaqillikka erishgan arab davlatlari soha terminlarini arabiylashtirish maqsadida til akademiyalarini tashkil qilishdi. Ushbu arab tili akademiyalari tomonidan turli konferensiya, seminarlar o‘tkazildi, terminologiya fanlari o‘quv jarayoniga tatbiq qilindi, terminlarni boyitishning asosiy manbalari hisoblanadigan ilmiy tadqiqot natijalari maqola va lug‘atlar shaklida nashr etib tarqatildi.

Ushbu maqola imkoniyat va imkonsizlik modalligi, uning arab tilining rasmiy nutqida amal qilishini o'rganishga bag'ishlangan. Manba sifatida Misr prezidentining so‘nggi o‘n yil ichida Arab davlatlari ligasining oliy yig‘ilishlarida qilgan nutqlari tanlandi. Ish jarayonida imkoniyat va imkonsizlik modalligini ifodalovchi barcha vositalar tanlab olinib, tahlil qilinib, ularni qo`llanish chastotasiga ko`ra tizimlashtirish va ifoda vositalari orqali tasniflashga harakat qilindi.

Ushba maqolada arab xalq maqollarining o`zbek tiliga tarjima qilish usullari va ularni tarjima qilishdagi muammolar hususida ,arab xalq maqollaridan misollar keltirilib ular qasi usulda tarjimada berilishi haqida fikr yuritiladi.

Тиббий тил, узоқ тарихга эга бўлиб, тиббиёт ва илмий ҳамкорликнинг глобаллашуви билан янада ривожланишда. Бу мақола араб тилидаги тиббий терминологиянинг таржимаси билан боғлиқ асосий муаммоларни таҳлил қилади. Тиббий терминлар, ўз мазмунлари ва таржима қилишдаги аниқликнинг етишмаслиги, маданий ва тилдаги фарқлар, омонимия ва полисемия каби ҳолатлар барча таржимонларнинг эътиборини талаб қилади. Ушбу муаммолар тиббий терминлар ва уларнинг таржима муаммоларини чуқур ўрганишни тақозо қилади. Мақолада, шунингдек, араб тилидаги тиббий сўзлар ва терминлар, уларнинг тарихий ривожланишининг хулосалари ва замонавий тиббий таржимага таъсири ҳақида ҳам фикр билдирилади.

Ushbu maqolada raqamli ommaviy axborot vositalarining arab tiliga, ayniqsa, Misr shevasiga ta’siri tahlil qilinadi. Misr shevasining raqamli platformalarda keng tarqalishi va uning adabiy arab tiliga ta’siri asosiy e’tiborda bo‘ladi. Maqolaning yangiligi shundaki, u Misr shevasining raqamli media orqali adabiy arab tiliga ta’sirini amaliy va nazariy jihatdan yoritadi. Tadqiqot natijalari raqamli media arab tilining yangi shakllarini shakllantirishga va leksik o‘zgarishlarga sezilarli ta’sir ko‘rsatayotganini ko‘rsatadi. Xulosa sifatida, raqamli kommunikatsiya arab tilining rivojlanishida muhim omil ekani ta’kidlanadi.

Мазкур мақолада адабиётшуносликка оид асарларда араб миллий идентиклиги образининг бадиий матнлардаги эволюцияси, ижтимоий-сиёсий контекст билан боғлиқлиги, миллий онгнинг шаклланишида адабиётнинг ўрни таҳлил қилинган. Шунингдек, миллий идентиклик масаласи араб адабиётшуносларининг асарларида қандай акс эттирилганлиги ва таҳлил қилинганлигини ҳар томонлама ўрганишга ҳаракат қилинади.

Ушбу мақола Ўзбекистонда араб матбуот тилининг анъанавий ва замонавий хусусиятларини ўрганишга бағишланган. Мовароуннаҳр лингвистларининг асарлари араб тилини ўрганиш ва маданий меросни сақлашда муҳим аҳамият касб этган. Мақолада Абубакр Сиддиқ (р.а.) нутқлари публицистик услубнинг таъсирчанлик, ишонтириш, соддалик ва жамоатчиликка мурожаат қилиш каби хусусиятлари билан таҳлил қилинган. Унинг сўзлари жамоатни бирлаштириш ва маънавий етакчилик қилиш учун катта аҳамиятга эга бўлиб, бу публицистик услубнинг асосий элементлари билан боғлиқдир.

Мақолада “севги” лексемаси билан боғлиқ метафорик кўчиришлар ва рамзий маънолар кўриб чиқилади. Таҳлил лингвистик материаллар, жумладан, бадиий матнлар, мақоллар ва фразеологик бирликлар асосида амалга оширилади. Турли маданиятларда севги идрокини, шунингдек, уларнинг семантик ва когнитив хусусиятларини акс еттирувчи консептуал метафораларга алоҳида еътибор берилади.

Maqola arab tilidagi somatik frazeologik birliklarning semantik, sintaktik va madaniy xususiyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Arab tilidagi tana a’zolari bilan bog‘liq iboralar turli tillar bilan qiyosiy tahlil qilingan va ularning o‘ziga xos jihatlari yoritilgan.

Ushbu maqolada arab tilida “Haj” va “Umra” bilan bog‘liq terminlarning morfologik rivojlanishi va struktur-funksional xususiyatlari qadimgi davrdan zamonaviy davrgacha tahlil qilinadi. Maqolada bu terminlarning morfologik o‘zgarishlari va diniy amallarni ifodalashdagi maxsus vazifalari batafsil ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotlar natijasida, haj va umra amallariga oid so‘zlar zamon va makonga bog‘liq holda qanday o‘zgarishlarga uchragani, ularning semantik torayishlari va diniy ma’nolarda ishlatilishi aniqlandi. Qadimiy va zamonaviy tadqiqotlar asosida 100 dan ortiq morfologik misollar keltirilib, bu terminlarning o‘zagi va ma’nosi morfologik tahlil qilindi.

Ushbu maqolada Qazviniyning Talxisul-miftah asarida maoniy ilmining yoritilishi va uning arab balog‘at ilmidagi o‘rnini tahlil qilinadi. Unda ilmul-maoniyning asosiy tarkibiy qismlari, asosiy tushunchalari va ularning o‘zbek tili grammatikasi bilan qiyosiy tahlili amalga oshirilgan. Shuningdek, Qazviniy asarining arab tilshunosligi va balog‘at ilmi taraqqiyotiga ta’siri ham ilmiy asosda yoritiladi.

Араб тили грамматикасида воситасиз тўлдирувчи тушум келишигида ифодаланади ҳамда гапнинг эга ва кесимдан кейин келади. Шу ўринда, машҳур тилшунос олим Мустафо Ғалайиний ўзининг “جَامِعُ الدُّرُوسِ العَرَبِيَّةِ” асарида бошқа наҳвшунос олимлардан фарқли равишда воситасиз тўлдирувчини икки тур(аниқ ва яширин)га бўлгани ва ўз ўрнида уларни ҳам бир неча турларга бўлиниши ҳақида маълумотлар берганини таъкидлаб ўтиш зарур. Шунингдек, олимнинг юқорида зикр қилинган асарида воситасиз тўлдирувчи ҳақида бошқа манбаларда учрамайдиган яна кўплаб маълумотларни учратиш мумкин. Улардан “масдари муъаввал” ёки “жумла муъаввал”, билан ифодаланган воситасиз тўлдирувчилардир.

Ma’nolar har bir inson ongida mavjud, biroq ularni ifodalash va yetkazish usullari turlicha bo‘lishi mumkin. Ba’zi usullar mavhum, badiiy yoki og‘zaki bo‘lsa, boshqalari realistik, andaviy yoki betaraf bo‘lishi mumkin. Shuningdek, chuqur va yuzaki ifoda usullari ham mavjud. Nutq egasi ma’noni qanchalik mohirlik bilan yetkazsa, u shunchalik mahoratli va kuchli bo‘lib, vaziyatga mos badiiy yoki og‘zaki tasvirlardan foydalanishda ham shunchalik ustun bo‘ladi. Bu notiqlikning eng yuqori cho‘qqisi va mukammalligi hisoblanadi. Maqolamizda badiiy tasvirlarning notiqlikdagi o‘rni muhokama qilinadi. Bu tasvirlar nutq san’atining uch asosiy tarkibiy qismi – balog‘at, ma’no va poetika ilmlarining bir qismi sifatida ko‘rib chiqiladi. Shu bilan birga, arab adabiyotida tasavvuriy tasvirlarning umumiy ahamiyati va ayniqsa, ma’noni yetkazishdagi roli tahlil qilinadi.

Мақолада араб тилидаги фразеологик бирликларнинг назарий асослари ва классик манбалардаги талқини таҳлил қилинади. Фразеологизмларнинг луғатшуносликдаги ўрни, уларнинг маъно ва шаклланиш хусусиятлари кўриб чиқилади. Тадқиқот натижалари араб тилидаги фразеологик бирликларнинг илмий ўрганилиши ва луғатларда тизимли таснифи зарурлигини кўрсатади.

Мақола араб тилидаги эргашган қўшма гаплар, хусусан, шарт эргаш гапли қўшма гаплар ва уларни ифодалаш воситалари масаласига бағишланган. “Ифода воситалари” деганда, аввало, феълнинг майлларини, шунингдек, боғловчи, юкламалари ва боғловчи ўрнидаги сўзларни, қолаверса шартни ифодаловчи яхлит конструкцияларни ўз ичига олади. Бу турдаги мураккаб конструкцияларда морфология ҳам, синтаксис ҳам бир-бири билан чамбарчас боғланган бўлади.

Ushbu maqola arab tilidagi tinish belgilari (imlo belgilari) ning tilshunoslik va tarjimadagi o'rni va ahamiyatini tahlil qiladi. Maqolada arab tilidagi tinish belgilari tizimi, uning sintaktik va semantik funktsiyalari, shuningdek, ularning tarjimadagi ahamiyati va ularni o'zgartirish usullari ko'rib chiqiladi. Arab tilidan boshqa tillarga, xususan, o'zbek tiliga tarjima jarayonida tinish belgilari bilan bog'liq yuzaga keladigan muammolar va ularni hal etish usullari tahlil qilinadi. Maqola tarjima nazariyasi va amaliyoti, shuningdek, arab tilini o'rganish bilan shug'ullanuvchilar uchun foydali bo'lishi mumkin.

Ушбу мақолада Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома” асаридаги арабий жамъ исмлар лингвопоетик восита сифатида таҳлил қилинди. Асарда муаллифнинг бундай сўзларни қўллаган ўринлари ўрганилди. Араб тилидан туркий тилга ўзлашган сўзларнинг аҳамияти, уларда содир бўлган тил ўзгаришлари ҳам тадқиқ этилди. “Бобурнома”нинг ёзилган даврдан то ҳозирги кунгача айни шаклда бўлган арабча сўзлар ҳақида сўз юритилди.

Mazkur maqolada zamonaviy arab hikoyanavisligida inson ruhiyati tasvirining badiiy inʻikosi bayon qilinadi.  Bunda zamonoviy arab yozuvchilaridan Fuad at-Tekerlining “Nomaʻlum pichirlash”, Muhsin Yusufning “Azob”,  Zakariya Tamerning “Qamoq” hikoyalari tahlilga tortilgan. Tahlil jarayonida mazkur yozuvchilarining hikoyalaridagi inson ruhiyati tasviridagi badiiy mahorati, uslubiy qirralari,badiiy usullari tadqiq qilingan.

Ушбу мақолада араб тили грамматикаси масалалари, хусусан, араб лексико¬графиясининг юзага келиши ва шаклланиши масалалари юзасидан фикр юритилади. Шунингдек, мақола мавзуси доирасида бутун жаҳон шарқшунослиги илмида олимлар диққатини жалб этиб келган масалалар, араб луғатшунослигининг шакл¬ланишида асосий бўлган йўналишлардан бирига асос солган Маҳмуд Замахшарийнинг илмий мероси ҳам кучли қизиқиш ва иш¬тиёқ билан тадқиқ этилган.

Ushbu maqolada arab adiblari o‘z adabiy asarlarida Samarqand shahriga turli nuqtai nazardan qarashlari, uni tarixiy va badiiy roman va she’riy asarlarda kitobxonlarga qanday taqdim etganliklari ko‘rib chiqiladi. Yozuvchilar tarixiy romanlarga asoslanib, shahar aholisining madaniy va intellektual xilma-xilligini aks ettiruvchi real tasvirlarni yaratdilar. Badiiy romanlarga kelsak, ular yozuvchilarning tasavvuriga, eshitgan va o‘qiganlarining ta’siriga asoslangan edi. Bu ularning qahramonlari tasviriga badiiy jo‘shqinlik qo‘shdi, chunki Samarqand donolik va bag‘rikenglikka to‘la shahar sifatida ko‘rsatildi. Arab she’riyatida Samarqand yorug‘ shahar, uning aholisi esa nafosatli shaxslar sifatida namoyon bo‘ladi.

Ushbu maqolada XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Misrdagi adabiy muhitning jamiyat hayotiga ta’siri ilmiy asosda tahlil qilinadi. Bu davr Britaniya mustamlakachiligi, milliy uyg‘onish harakatlari va madaniy modernizatsiya jarayonlari bilan ajralib turadi. Adabiyot milliy ongni shakllantirish, mustamlakachilikka qarshi kurash va ijtimoiy-siyosiy muhitni o‘zgartirish vositasi sifatida o‘rganiladi. Tadqiqot Misr matbuoti, modern adabiy janrlarning shakllanishi va feministik adabiyotning rivojlanishini ham qamrab oladi.

Ushbu maqola Ogahiyning “Gulshani davlat” asarining hamd va na’t qismlariga bag’ishlanib, uning turlari ochib berilgan. Maqolada nashr va qo’lyozma qismlari ilk marta solishtirilgan. Nashr va qo’lyozmada tafovutlar haqida fikrlar bildirib, mazkur tafovutlar bor matn ustida tahlil ishlari amalga oshirilgan.

Ushbu maqola arab tilida tushum kelishigining grammatik xususiyatlarini Abdurahmon Jomiyning "Favoiduz-Ziyoiyya" asari asosida tahlil qilishga qaratilgan. Unda Jomiyning tushum kelishigi haqidagi qarashlari, uning arab grammatikasidagi o‘rni hamda nahv ilmidagi talqini ilmiy nuqtai nazardan o‘rganiladi.

Биринчи Ренессанс даврида шаклланган нуфузли илмий-маданий марказлардан саналган Уструшанадан 30 дан ошиқ фақиҳлар етишиб чиққан бўлиб, улардан бири Маждуддин Муҳаммад ибн Маҳмуд Уструшанийдир. Мазкур мақолади Маждуддин Уструшаний ва унинг илмий мероси ҳақида сўз юритилади. Шунингдек, фақиҳнинг “ал-Асъила ва-л-ажвиба” асарининг илмий танқидий матнини тузиш тамойиллари ҳақида тўлиқ маълумот берилади.

Ушбу мақолада хоразмлик машҳур тилшунос, луғатшунос, адабиётшунос,тарихчи, географ ва муфассир Маҳмуд Замахшарийнинг илмий мероси, хусусан, унинг тарихий-география, адаб, тилшунослик, луғатшунослик, диний, ҳуқуқшунослик, ахлоқшунослик илмларига оид 90 га яқин асарлари ҳақида маълумотлар берилади. Шунингдек, мақолада Маҳмуд Замахшарий илмий мероси ҳақида хабар берувчи дастлабки маълумотлар ҳақида ҳам фикр юритилади.

Mazkur maqolada arab matbuoti tilining o‘ziga xos xususiyatlari, shu jumladan, arab matbuoti xabarlarida sarlavhalarning berilishi va ularni tarjima qilishga oid ma’lumotlar keltirilgan.

Ushbu maqolada arab tilida tahsil oluvchi talabalning retseptiv nutq malakalarini deduktiv yondashuv asosida o‘qitish va baholashni o‘ziga xos jihatlarini o‘rganishga qaratilgan. Arab tilida retseptiv ko‘nikmalarni o‘rganish va baholash orqali talabalar tilni chuqurroq anglashlari va boshqa ko‘nikmalarga asos bo‘ladigan kuchli tayanchni hosil qilishiga misollar bilan keltirilgan. Bu yondashuv ularning kelajakdagi kasbiy va akademik muvaffaqiyatlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi dalillangan.

Ummon adabiyoti bugungi kunda jadal rivojlanib borayotgani bilan jahon adabiyotshunoslarining diqqat markazida bo‘lib turibdi. Mazkur maqolada ushbu adabiyotning taniqli vakilasidan biri bo‘lgan Joha al-Xarisiy haqida so‘z yuritilgan. Ishda ijodkorning adabiyot olamiga kirib kelishi, faoliyati va adabiy merosi chuqur tahlil qilingan va qator misollar keltirib o‘tilgan.

Balog’at ilmini o‘rganish arab tilini o‘rganishdagi asosiy omillardan biri hisoblanadi.  Bu ilmning nazariy asoslarini Abdulqohir Jurjoniyning “Asroru-l-balog‘a” asarida ko‘rish mumkin.  Ushbu maqola Abdulqohir Jurjoniyning hayoti va ilmiy faoliyatini o‘rganish va uning “Asroru-l-balog‘a” asarini tadqiq qilish orqali amalga oshirilgan.

Мазкур мақола Ғафур Ғуломнинг «Ўзорник» қиссасининг арабча таржимасида миллий руҳни етказиш таҳлилига бағишланган бўлиб, унда миллий воқеликлар, исмлар ва турмуш тарзини қайта яратиш муаммолари ҳам ўрин олган. Тадқиқот таржима усулларининг сама-радорлигини баҳолаб, исмлар ва лақабларнинг умуман муваффақиятли етказилганини, шу-нингдек, баъзи камчиликларни қайд этади. Умуман олганда, таржима араб ўқувчиларини ўзбек маданияти билан таништириш учун муваффақиятли деб тан олинган, гарчи айрим жиҳатлар чуқурроқ ўрганишни талаб қилса-да.

Мақолада компетенция тушунчасининг маъноси, келиб чиқиши, унинг маъносига бўлган қарашлар йиғиндиси, компетентлик тушунчасининг босқичлари, компетенция сўзининг илмий муомалага кириб келиши, унинг назарий жиҳатлари, компетентлик тушунчасининг босқичлари, компетентликга асосланган ёндашув, бугунги кундаги замонавий ўқитувчининг ҳолати, таълим тизимимдаги жараёнда талабаларни абстракт нарсаларга ўргатиш, таълим тизими билан иқтисодни узвий боғлаш тизими, араб тилини ўрганишнинг субъектив ва объектив омиллари, ғарб мамлакатларида Араб тилини ўргатишга қизиқиш, ғарб ва араб мамлакатларида араб тилини ўқитиш стратегиялари ҳақида маълумотлар ёритилган.

Ushbu maqola arab mediyasining an’anaviy og‘zaki aloqa tizimlaridan boshlab zamonaviy platformalargacha bо‘lgan rivojlanishini о‘rganadi. Unda gazeta, radio va televideniyalarning shakllanishi, Al-Jazeera va Al-Arabiyya kabi xalqaro kanallarning ta’siri hamda raqamli texnologiyalarning integratsiyasi ta’kidlanadi. Tahlil arab mediyasining xalqaro axborot maydonidagi rivojlanayotgan о‘rni va mavqeini mustahkamlashini kо‘rsatadi.

Ushbu maqolada arab tilidagi rang sinonimlarining lug‘aviy-semantik xususiyatlari, ularning madaniy-lingvistik kontekstdagi konnotativ ma’nolari hamda metaforik (ma’no ko‘chirish) ifodalari tahlil qilinadi. Asosiy ranglardan oq va qora bilan bir qatorda, yashil, qizil, sariq hamda aralash ranglar sohasi bo‘yicha sinonimik qatlamlar ham ko‘rib chiqiladi. Maqolada, xususan, رجل أزهر rajul azhar, شَعر أشمط shaʿr ashmṭ, كبش أملح kabsh amlaḥ kabi birikmalarning leksik-semantik jihatdagi o‘ziga xosliklari tahlil etiladi. Tadqiqotda arab tili leksikasidagi rang tushunchasining boyligi, rang nomlarining birlamchi denotativ va metaforik konnotativ ma’no qatlamlari kengligi ko‘rsatib berilgan. Shuningdek, ushbu sinonimlarning madaniy, ijtimoiy va lingvokognitiv omillar bilan uzviy bog‘liqligi ham yoritiladi. Xulosalarga ko‘ra, arab tilida rang sinonimlarini hisobga olmasdan murakkab semantik qirralarni to‘liq ifodalash qiyin. Kelgusida ranglar semantikasi va sinonimiyasini tarixiy, dialektal yoki turli janrdagi matnlar misolida kengroq o‘rganish tavsiya etiladi.

Ушбу мақолада тадқиқот доирасида «Аль-ʿAwāmil al-Miʾa» (Юзта омил) асарининг дунёда сақланаётган қўлёзма ва босма нашрлари таҳлил қилинади. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти, шунингдек, Россия, Озарбайжон ва Европадаги илмий марказларда мавжуд қўлёзмалар ўрганилади.

Мақолада, шунингдек, Журжонийнинг ўқитиш услуби, илмий мероси ва унинг шогирдлари ҳамда кейинги авлод олимларига кўрсатган таъсири таҳлил қилинади. Ушбу асарнинг жаҳон бўйлаб тарқалиши ва унинг тилшуносликка узоқ муддатли таъсири унинг араб грамматикаси ва риторикаси ривожида тутган ўрнини яна бир бор тасдиқлайди.

Шуни айтиш мумкинки, «Аль-ʿAwāmil al-Miʾa» нафақат классик араб тилшунослиги, балки замонавий арабшунослик учун ҳам бебаҳо манба ҳисобланади.

Ushbu maqolada Abdurahmon Jomiyning “Favo‘iduz Ziyoiyya” asarining arab tilshunosligidagi o‘rni va uning grammatik tadqiqotlarga qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi. Asarning arab sintaksisi va morfologiyasini o‘rganishdagi ahamiyati, nahviy tahlillar orqali arab tilining tizimli yondashuvini yaratishi, shuningdek, islomiy ta’lim tizimidagi o‘rni ochib beriladi

Bu maqola arab tilidagi frazeologizmlarni o‘zbek tiliga tarjimasi muammolarini o’rganishga bag’ishlangan.Frazeologizmlar har qanday tilda muhim rol o'ynaydi, chunki ular nafaqat o'ziga xos ma'nolarni bildiradi, balki madaniy xususiyatlarni ham aks ettiradi. Ushbu maqolada arab tilining frazeologik birliklari va ularni o‘zbek tiliga tarjima qilishning asosiy muammolari muhokama qilinadi. Misollar tahlil qilinadi, tarjimadagi madaniy kontekst, leksik nomuvofiqlik va stilistik adekvatlik bilan bog'liq muammolar aniqlanadi.

Ушбу мақола таниқли саудиялик ёзувчи Аҳмад Абдул-Малик ижодига ва унинг "Қабила ўғли" ва "Ёш хотин" каби ҳикоялари таҳлилига бағишланган.

Аввалига Саудия адабиётига сурия-америка мактаби, сўнгра миср адабиёти кучли таъсир кўрсатди. Саудия Арабистонида тўлақонли бадиий наср фақат 1950-йиллар бошларида ўзини намоён қилди ва у учта адабий ё‘налишда ривожланди: романтик, реалистик ва экзистенсиалистик.

Tadqiqot arab tilida “Ismlarning nasb holati”  ya’ni  so’zlarning tushum kelishigida kelishi va ularning xususiyatlari o’rganadi. Maqolada so’zlarning tushum kelishigi Ziyoviddin Makkiy Xorazmiy “Kifayatu-n-nahv fi ilmi-l-e’rāb” asarida keltirilgan malumotlar asosida o’rganiladi. Bu asar kalsssik asar ekanligini hisobga olib uning tushum kelishigi borasidagi qarashlari boshqa zamonaviy nahvshunoslarining yondashuvi bilan qiyoslanadi.

Tadqiqotning maqsadi  asarda keltirilgan tushum kelishigi haqidagi qoidalarni tahlil qilish va ularni o’zbek tilidagi ifodalarini berib, mavzuni kengaytirish.  

Bu maqola arab tilida yozuv malakasini shakllantirishda ham produktiv ham retseptiv til malakalarini kompleks o’rgatishga qaratilgan integrativ yondashuvning o‘ziga xos didaktik xususiyatlarini tahlil qilishga qaratilgan. Xususan, unda yozuv malakasining har bir nutq faoliyati bilan bog‘liqlik jihatlari alohida ko‘rib chiqilgan va ta’lim jarayoni uchun muhim bo’lgan ular o’rtasidagi o‘zaro ta‘sirining bir qator jihatilari yoritilgan.

Ushbu maqola arab tilida tez-tez uchraydigan “jim turmoq” ma’nosini ifodalovchi asosan صمت va سكت fe’llari, shuningdek jim turish, sukut saqlash, sukunat, eshitish, jimjitlik, sokinlik, tinchlik ma’nosini ifodalovchi bir qancha fe’llarning ma’no ifodalash xususiyatlari va ularning izohiga bagʻishlangan. “Jim turmoq” ma’nosini ifodalovchi soʻzlarning qiyosiy tahlilida arab tilshunos olimlarining ba’zi qarashlari, sahobalarning sukut va jimlik haqidagi fikrlari, arab tilidagi maqollar va hikmatli soʻzlardan foydalanildi. Sukutga nisbatan berilgan ta’riflar koʻrsatildi. صمت va سكت fe’llarining qoʻllanilishidagi farqli xususiyatlar yoritib berishga harakat qilindi.

Ushbu maqolada arab tili rivojiga ulkan hissa qo‘shgan Mahmud Zamaxshariyning asarlari, ular haqida ma’lumotlar, yozilish uslubi va tasnifi, hozirgi kundagi ahamiyati, foydalari haqida keltirilgan. “Al Mufassal” va  “Atvoq uz zahab fil mavoiz val xutob” (“Oʻgit va nasihatlarning oltin shodalari”)  kitoblarining o‘ziga xos jihatlari uslub va xususiyatlari, nashri va tarjima qilingan nusxalari haqida keltirilgan.

Ушбу мақолада араб мифологиясининг шаклланиши, унинг илк манбалари ва ривожланиш босқичлари таҳлил қилинади. Араб халқларининг қадимий эътиқодлари, табиат ва илоҳий кучларга бўлган қарашлари, шунингдек, жоҳилият давридаги мифологик тушунчалар ёритилади. Ислам дини тарқалиши билан араб мифологияси қандай ўзгаргани ва унинг янги шакллари қандай намоён бўлгани ўрганилади. Шунингдек, араб мифологиясининг фолклор, адабиёт ва маданиятдаги ўрнига ҳам эътибор қаратилади.  

Mazkur tadqiqot o‘zbek tilidagi frazeologik iboralar va maqollarni arab tiliga tarjima qilishning qiyinchiliklari hamda o‘ziga xos jihatlarini o‘rganadi. Tadqiqotda Oybek, Abdulla Qodiriy va boshqa mashhur o‘zbek yozuvchilari asarlaridagi badiiy va madaniy mazmunning arab tilidagi tarjimalar orqali qanday saqlanishi tahlil qilinadi. Xususan, kontekstual ekvivalentdan foydalanish kabi tarjima usullari muhokama qilingan. Asliyatning badiiy uslubi va milliy xususiyatlarini saqlashdagi frazeologiyaning ahamiyati alohida ta’kidlangan.

Mazkur tadqiqot Ibn Battutaning “Sayohatnoma”asari (“Rihla”)ning qoʻlyozma nusxalarini oʻrganadi. Ushbu asar oʻrta asrlardagi islom olamining madaniy, siyosiy va geografik xilma-xilligini hujjatlashtiruvchi muhim tarixiy manba hisoblanadi. Turli qoʻlyozmalarni – ularning kelib chiqishi, farqlari va tarixiy kontekstini tahlil qilish orqali tadqiqot, islom dunyosida bilimlarning uzatilishi va saqlanishi jarayoniga oid yoritmalarni taqdim etadi. Shuningdek, matnlar oʻrtasidagi nomuvofiqliklar va ularning tarixiy talqinlar taʼsiriga oid muammolar koʻtariladi. Natijada, ushbu qoʻlyozmalarning tarixiy ahamiyatini chuqurroq tushunishga va ular xalqaro tarixiy tadqiqotlarga qoʻshgan hissasini aniqlashga qaratilgan.

Arab tili o‘rganish jarayoni o‘zgarmoqda va bu o‘zgartirishlar pedagogik texnologiyalar, interaktiv yondashuvlar va zamonaviy metodlarning joriy etilishi bilan bog‘liqdir. Arab tilini o‘rganish nafaqat akademik maqsadlar uchun, balki madaniy almashuv, biznes, diplomatiya va global kommunikatsiya sohalarida ham katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda tilni o‘rganishda an’anaviy usullardan tashqari, zamonaviy yondashuvlar ham keng qo‘llanilmoqda. Bu maqolada Arab tilini o‘qitishda qo‘llanilayotgan zamonaviy metodlar va ularning samaradorligi haqida batafsil ma'lumot beriladi.

Ушбу мақолада араб тили Қашқадарё диалектининг дунё тилшунослигида тадқиқ этилиш масаласи ҳамда бугунги кунда ўзбек олимлари томонидан олиб борилаётган тадқиқот ишлари, хусусан, “Жейнов араб шеваси” китоби ва унинг илмий аҳамияти хусусида баҳс юритилади.

Mazkur maqolada islom huquqi (fiqh) sohasidagi arabcha terminologiyaning shakllanishi, rivojlanishi va uning asosiy manbalari tahlil qilinadi. Islom huquqi terminlari Qurʼon va Hadis matnlaridan kelib chiqqan holda, keyinchalik fiqhiy mazhablar va ulamolar tomonidan takomillashtirilgan. Maqolada islom huquqiy istilohlarining maʼno tahlili, ularning tarixiy rivojlanish jarayoni hamda fiqhiy manbalardagi o‘rni yoritiladi. Shuningdek, islom huquqiga oid asosiy manbalar – Qurʼon, Sunnat, Ijmoʼ va Qiyos hamda fiqhiy lug‘atlar va huquqiy risolalar muhokama qilinadi. Tadqiqot islom huquqi terminologiyasini o‘rganish va mukammal anglash uchun muhim metodologik yondashuvlarni taklif qiladi.

IX–XI asrlarda Movarounnahrda arab tilshunosligi rivoji yuksalib, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, al-Moturidiy va az-Zarnujiy kabi ulamolar arab tilining lug‘aviy, fonetik, morfologik va sintaktik jihatlarini o‘rgandilar. Buxoro, Samarqand, Shosh va Marv kabi shaharlarda arab tilshunosligiga oid ilmiy maktablar shakllandi. Movarounnahr ulamolari tilshunoslikka yangi nazariyaviy yondashuvlar va metodlarni kiritib, tilning madaniyat, falsafa va inson ongiga ta’sirini tadqiq qildilar. Forobiyning “Kitob al-Huruf” kabi asarlari til va falsafa o‘rtasidagi munosabatni falsafiy jihatdan chuqur tahlil qildi. Arab tilshunosligining bu davrdagi rivoji nafaqat o‘z zamonasi, balki keyingi asrlar uchun ham fundamental ahamiyatga ega bo‘ldi. Movarounnahr ulamolarining ilmiy merosi bugungi kunda ham zamonaviy tilshunoslik fanining rivojiga muhim hissa qo‘shishini yoritdi. Bu davr arab tilshunosligining oltin davri sifatida Islom madaniyati tarixida o‘z izini qoldirdi. Movarounnahr ulamolarining tadqiqotlari tilshunoslikni yangi bosqichga olib chiqib, uning rivojiga katta turtki bo‘ldi.