Oliy ta’lim (OT) sohasi butun dunyoda sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. An’anaviy, ma’ruzaga asoslangan yondashuvlar o‘rnini talaba mustaqilligi, faol ishtiroki va tanqidiy fikrlashni ustuvor qo‘yuvchi shaxsga yo‘naltirilgan uslublar egallamoqda. Bu jarayon o‘quv jarayonini talaba markaziga yo‘naltirish samarali ta’lim muhiti yaratishini ta’kidlovchi pedagoglar orasidagi ortib borayotgan kelishuv bilan mustahkamlanmoqda. O‘zbekistonda bu o‘zgarish yanada yaqqol ko‘zga tashlanadi, chunki oliy ta’lim tizimi globallashuv va sifatni oshirishning murakkab jarayonini boshdan kechirmoqda. Hukumat tashabbuslari, jumladan Milliy malaka dasturi (MMD)ning joriy etilishi, moslashuvchan va natijaga yo‘naltirilgan ta’lim tizimini rivojlantirishga sodiqlikni ko‘rsatadi. Biroq, bu islohotlarni amalga oshirishda qator muammolar mavjud: an’anaviy o‘qituvchi markazli amaliyotlar, raqamli infratuzilmaning yetarli emasligi va innovatsion baholash usullarining kamligi. Tadqiqotlar pedagoglardan mustaqil va avtonom o‘quvchini shakllantiruvchi yangi metodologiyalarga moslashishni talab qiladi. Ushbu maqola xalqaro ilmiy ishlanmalar va O‘zbekiston ta’lim islohotlarini tahlil qilib, shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvni joriy etishdagi to‘siqlarni aniqlash hamda samarali strategiyalarni taklif etishga qaratilgan. Mavjud adabiyot va siyosiy hujjatlarning sifatli tahlili orqali ushbu tadqiqot O‘zbekiston oliy ta’limidagi islohot jarayoniga xos ko‘p qirrali muammolar va imkoniyatlarni yoritadi.

Maqolada “jon”, “ko‘ngil” va “yurak” leksikalari olamning lisoniy manzarasi doirasida lingvomadaniy nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Ushbu birliklarning semantik hajmi, konseptual mazmuni va madaniy-pragmatik funksiyalari o‘zaro solishtirma asosda o‘rganiladi. Tadqiqotda o‘zbek va ingliz tillarida mazkur tushunchalarning milliy mentalitet, kognitiv tasavvur va diskursdagi ifodalanish xususiyatlari yoritiladi.

Mazkur maqolada ingliz va o‘zbek tillaridagi pedagogik terminlarning ijtimoiy muhitda shakllanish jarayoni hamda “pedagogik til kontakti” fenomenining lingvopragmatik xususiyatlari chuqur tahlil etilgan. Pedagogik terminologiya til tizimining eng faol qatlamlaridan biri sifatida ta’lim jarayonining sotsiokognitiv, madaniy va kommunikativ o‘zgarishlarini aks ettiradi. Shu bois, terminlarning shakllanishi va qo‘llanishi faqat lingvistik hodisa emas, balki ijtimoiy-madaniy jarayonning mahsuli sifatida talqin qilinadi. Tadqiqotda til kontaktlari pedagogik diskursning asosiy omillaridan biri sifatida ko‘rilib, ularning ko‘p tillilik, madaniyatlararo muloqot, globallashuv va terminologik innovatsiyalarni shakllantirishdagi roli aniqlangan. Ayniqsa, ingliz tili ta’limning xalqaro kommunikativ bazisi sifatida o‘zbek tilidagi pedagogik terminlar tizimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Masalan, competence-based approach, inclusive education, feedback, curriculum, mentoring kabi terminlar o‘zbek tiliga semantik, morfologik va pragmatik moslashuv orqali singdirilgan. Bu esa o‘zbek tilida yangi pedagogik leksik qatlamni shakllantirgan. Maqolada lingvopragmatik yondashuv asosida pedagogik terminlarning ma’no dinamikasi, ularning sotsiolingvistik kontekstda kengayishi, nutqiy-funktsional moslashuvi hamda diskursiv transformatsiyasi tahlil qilingan. “Pedagogik til kontakti” fenomeni esa o‘qituvchi va o‘quvchi nutqi, metodik matnlar, ilmiy-pedagogik adabiyotlarda til birliklarining o‘zaro ta’siri, ma’no siljishi va konnotativ o‘zgarishlari orqali namoyon bo‘lishi bilan izohlangan.

Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, pedagogik terminlar ijtimoiy muhitda nutqiy amaliyot, ijtimoiy ehtiyoj va madaniy transformatsiya ta’sirida shakllanadi hamda bu jarayon lingvopragmatik motivatsiya va kommunikativ zarurat bilan bevosita bog‘liqdir. Ingliz va o‘zbek tillaridagi pedagogik diskursni qiyosiy tahlil qilish terminlarning semantik simmetriyasi, ekvivalentlik darajasi, pragmatik adaptatsiyasi va milliy ta’lim tizimiga moslashuv mexanizmlarini ochib beradi. Maqola natijalari pedagogik terminologiyani madaniyatlararo kommunikatsiya, tarjima va sotsiopragmatik integratsiya nuqtai nazaridan yondashish zarurligini ko‘rsatadi. Bu yondashuv pedagogik diskursni nafaqat lingvistik birliklar tizimi, balki ijtimoiy, kognitiv va madaniy faoliyat maydoni sifatida o‘rganishga yo‘l ochadi..

J. Serlning nutq aktlari nazariyasi (J. L. Ostin an’anasiga tayangan holda) til qo‘llanishi hech qachon qadriyatlardan xoli emasligini ko‘rsatadi: lokutsion mazmun, illokutsion kuch va perlokutsion ta’sirning har biri madaniy qadriyatlar, axloqiy majburiyatlar hamda ijtimoiy munosabatlar bilan to‘yingan. Ushbu maqolada konseptual-analitik yondashuv va ingliz tilidan tuzilgan namunaviy mini-korpus asosida til amaliyotining mazkur uch qatlamida “aksiologik qiymat” shakllantiriladi. Qadriyat yuklangan leksika, illokutsion turlarga (asertivlar, direktivlar, komissivlar, ekspressivlar, deklarativlar) xos konventsional majburiyatlar hamda ijtimoiy perlokutsion uchun xizmat qiladi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki: (i) lokutsion daraja leksik baholash, freym tanlovi va implikatura orqali qadriyatlarni uzatadi; (ii) illokutsion aktlar majburiyatlar, huquqlar yoki axloqiy me’yorlarni yaratadigan qoidalarni mujassam etadi, (iii) perlokutsion ta’sirlar amaliy muloqotda me’yorlarni ro‘yobga chiqaradi yoki ularga e’tiroz bildiradi. Tahlillar semantik tanlovlarni normativ kuch va ijtimoiy ta’sir bilan bog‘lovchi uch qatlamli modelga integratsiya qilinadi; aksiolingvistika, diskurs, madaniyatlararo pragmatika tarjima hamda baholovchi ma’noni saqlash zarur bo‘lgan nazariy va amaliy implikatsiyalar taqdim etiladi.

Mazkur maqolada o‘zbek va rus tillarida nisbiy sifatlarning sinonimik qatorlari qiyosiy-tipologik jihatdan tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida sinonimik birliklarning shakllanishi, ularning semantik komponentlari va qo‘llanish xususiyatlari o‘rganildi. O‘zbek va rus tillarida nisbiy sifatlarning sinonimik qatorlari odatda bitta yoki ikki semantik komponent asosida tuzilishi aniqlandi. Shuningdek, sinonimik qatorlarning kengayishi va yangi ma’no ottenkalari bilan boyitilishi til tizimining ifoda imkoniyatlarini yanada kengaytirishi ta’kidlandi. Natijalar ushbu sohadagi tadqiqotlar nazariy va amaliy jihatdan dolzarb ekanini ko‘rsatadi.

Ushbu tezis tasavvufdagi so‘fiy ruhiyatiga bag‘ishlangan. So‘fiyning asosiy xususiyatlari, jumladan, ilohiy muhabbat, zuhd, taqvo, rizo, xokisorlik va fano kabi sifatlar tahlil qilinadi. Shuningdek, so‘fiyning ma’naviy sayohatida kechiradigan turli holatlari (huzn, shavq, haybat, uns, vajd) ko‘rib chiqiladi. Maqolaning maqsadi so‘fiy ruhiyatining tasavvufdagi ahamiyatini ko‘rsatish va bu tushunchaning mazmunini ochib berishdir.

Ushbu maqolada ingliz va o‘zbek tillari o‘rtasidagi tarjima jarayonida uchraydigan asosiy muammolar, ularning sabablari hamda ularni bartaraf etish yo‘llari tahlil qilinadi. Maqolada lingvistik, madaniy, leksik, sintaktik va stilistik to‘siqlar misollar yordamida yoritilgan. Tarjimonning ikki tilda ham madaniyatlararo kompetensiyaga ega bo‘lishi muhimligi ta’kidlanadi.

So‘nggi o‘n yilliklarda Jon Ronald Ruel Tolkin ijodi jahon adabiy madaniyatiga chuqur ta’sir ko‘rsatdi, fantaziya janriga bo‘lgan qiziqishni oshirdi va uning asarlarining mifologik ildizlarini o‘rganishga turtki berdi. Ushbu maqolada Tolkin ijodidagi mifologik paradigmalarning va madaniy arxetiplarning solishtirma-tipologik tahlili o‘tkaziladi, asosan «Uzuklar hukmdori» epopeyasi misolida. Mif tushunchasiga zamonaviy yondashuvlar, shuningdek, mifologik motivlarning ingliz va o‘zbek tillarida madaniy va lingvistik identifikatsiyani shakllantirishdagi roli ko‘rib chiqiladi. Mifning dunyoni tushunishning asosiy modeli va muallifning mifologik hikoyalarni ijodiy qayta talqin qilish jarayoni sifatida ahamiyati ta’kidlanadi.